Мода и Рок-музыка

&#1178aзa&#1179ты&#1187 oйшыл a&#1179ыны Aбaй &#1178&#1201нaнбaй&#1201лы мeн зaмaндaсы &#1201лы oйшыл, фoльклoртaнушы, этнoгрaф М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіп К&#1257пeй&#1201лыны&#1187 тaнысты&#1171ы мeн кeздeсуі жaйлы пікір &#1171ылымдa eкігe жaрыл&#1171aн. Бaйлaныс&#1179aн, &#1199ндeскeн, руxaни бaйлaнысы бoл&#1171aн дeгeн бір &#1171aлымдaрды&#1187 пікірінe кeйбірeуі кeздeсуіні&#1187 нa&#1179ты дeрeгі жo&#1179 eкeнін aйтaды. &#1170aлымдaрды&#1187 пікіріне Tengrinews.kz тілшісі талдау жаса&#1171ан еді.

Абайды&#1187 1845 жылы &#1179азіргі Ш&#1178О-ны&#1187 Жидебай ауылында ту&#1171аны белгілі, ал М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіп 1858 жылы Павлодар облысы, Баянауыл ауданында ту&#1171ан. Жас аралы&#1171ы 13 &#1179ана жыл болса да, оларды&#1187 кездесуі жайлы б&#1199гінге дейін тек а&#1187ыз-&#1241&#1187гімелер жеткен. 

***

М&#1241шһ&#1199ртанушы, С&#1201лтанмахм&#1201т Торай&#1171ыров атында&#1171ы Павлодар мемлекеттік университетіні&#1187 профессоры, филология &#1171ылымдарыны&#1187 докторы Айтм&#1201хамет Т&#1201рышев &#1179ос &#1201лы ойшыл кездескен деген т&#1201жырым жасайды. 

«Абай мен Шо&#1179ан, М&#1241шһ&#1199р мен Ш&#1241к&#1241рім кездесті ме?» дейміз. Біра&#1179 ол заманда бейнетаспа жо&#1179 бол&#1171анымен, рухани байланыс деген бол&#1171ан. Ол кезде бір-бірімен байланыс жасамау м&#1199мкін емес. Мысалы, &#1178&#1201нанбайды&#1187 Алшынбаймен, Шо&#1179ан У&#1241лихановты&#1187 &#1241кесі Шы&#1187&#1171ыспен байланыс жасауы. Шо&#1187 мен Байдалы би, Шо&#1187 мен А&#1179тайла&#1179 би, &#1178&#1201нанбай мен Балта, &#1178&#1201нанбай мен Алшынбай т.б. шешендік с&#1257здерде &#1179а&#1171ысып, с&#1257з айтысады. Демек, олар да кездескен. Елдік м&#1241селелерде а&#1179ылдасып отыр&#1171ан», — дейді ол.

Сонымен &#1179атар, &#1171алымны&#1187 пайымынша, &#1179аза&#1179ты&#1187 бетке &#1201стар &#1179айма&#1179тарыны&#1187 б&#1241рі бір-бірімен байланыс жаса&#1171ан, осы себептен де &#1201рпа&#1179тары бірін-бірі білмеді, бірін-бірі к&#1257рмеді деу м&#1199мкін емес. &#1170алым жазушы Рамазан То&#1179таровты&#1187 «Абайды&#1187 ж&#1201мба&#1171ы» романына сілтеме жасайды.

«Мысалы, &#1179азір о&#1187т&#1199стіктен шы&#1179&#1179ан ел басшыларын, а&#1179ындарды, шешендерді оларды&#1187 кітаптарын, ма&#1179алаларын солт&#1199стіктегілер біліп отыратыны секілді. М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіпті&#1187 олармен кездескені туралы Рамазан То&#1179таров «Абайды&#1187 ж&#1201мба&#1171ында» да жазады. Онда: «М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіп К&#1257пей&#1201лы Абайды&#1187 &#1201лы &#1240бдірахман &#1179айтыс бол&#1171анда к&#1257&#1187іл айту&#1171а барып, кіріп келді. Сонда Абай: «М&#1241шһ&#1199р досым, «&#1178&#1201дай &#1179айда?» дейді. Сонда М&#1241шһ&#1199р ж&#1199регін к&#1257рсетіп «Ж&#1199ректе» депті. «Рас, М&#1241шһ&#1199р екенсі&#1187. Онда мені&#1187 о&#1187 жа&#1171ыма кел» деп, оны о&#1187 жа&#1171ына отыр&#1171ызыпты. Одан кейін М&#1241шһ&#1199рге: «Ай мен к&#1199нні&#1187 арасына жел кірсе не т&#1201тылады?» депті. М&#1241шһ&#1199р: «Ай т&#1201тылады» депті. Ал, «К&#1199н мен жерді&#1187 арасына ай кірсе не т&#1201тылады?» десе «К&#1199н т&#1201тылады» депті. Ал енді «М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіп екеумізді&#1187 арамыз&#1171а с&#1257з кірсе не т&#1201тылады?» дегенде, «Ж&#1199рек т&#1201тылады» деген екен», — деп келтіреді &#1171алым жазушыны&#1187 кітабынан &#1199зіндіні.

***

Д&#1241л осы романда&#1171ы о&#1179и&#1171а&#1171а &#1201&#1179сас жайт жазушы, &#1241дебиет зерттеушісі, &#1171алым А&#1179селеу Сейдімбекті&#1187 ел аузынан жина&#1171ан &#1241&#1187гімелерінде кездеседі. 

«Абай мен М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіп екеуі бір-біріні&#1187 аты-ж&#1257ндеріне сырттай &#1179аны&#1179 болса да, &#1241лі дидарласа &#1179ойма&#1171ан кезі болса керек. Бірде, тобы&#1179ты еліне жолы т&#1199скен М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіп арнайы с&#1241лем беру &#1199шін Абай а&#1179ынны&#1187 &#1199йіне келеді. Табалдыры&#1179 аттап &#1199йге кіре бергенде Абай тосын сауал &#1179ойып: «А&#1179ылдыны&#1187 &#1257зінен б&#1201рын айт&#1179аны жетеді деген. Аты&#1187 &#1179&#1201ла&#1171ымды сарсылтып еді, шынымен М&#1241шһ&#1199р болса&#1187 айтшы к&#1241не: &#1178&#1201дай &#1179айда? Ж&#1201ма&#1179 пен тоза&#1179 &#1179айда?!» — депті.

Сонда М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіп кідірместен:

— Абайды&#1187 &#1179&#1201дайыны&#1187 &#1179айда екенін білмедім. Мені&#1187 &#1179&#1201дайым ж&#1199регімде. Ал, ж&#1201ма&#1179 пен тоза&#1179 &#1241ркімні&#1187 &#1257з &#1199йінде, &#1179атыны&#1187 а&#1179ылды болса — ж&#1201ма&#1179, а&#1179ыма&#1179 болса — тоза&#1179! — деген екен.

Абай есті с&#1257зді естігеніне риза бол&#1171ан шыраймен:

— М&#1241шһ&#1199р десе дегендей екенсі&#1187! — деп, &#1179олын алып, т&#1257рін &#1201сыныпты.

***

Т&#1201рышев «М&#1241шһ&#1199р-Ж&#1199сіп Шы&#1171армаларында&#1171ы метрологиялы&#1179 терминдер» е&#1187бегінде &#1179ос т&#1201л&#1171а кездескені былай т&#1201рсын, тіпті жа&#1179сы аралас-&#1179&#1201ралас бол&#1171ан дейді.

«М-Ж. К&#1257пеев &#1178&#1201нанбай &#1241улетіні&#1187 &#1199рім-б&#1201та&#1171ын &#1257те жа&#1179сы білген. Абай турасында жа&#1179сы пікірде болып, мысалдар келтіріп отыр&#1171ан. «&#1178аза&#1179 шежіресінде» (М-Ж. К&#1257пеев. &#1178аза&#1179 шежіресі. — Алматы, Жазушы: 1993. 10-11, 38-39 б.). &#1256зіні&#1187 «Н&#1199сіпхан» деген поэмасыны&#1187 желісіне Абайды ар&#1179ау еткен. &#1178аза&#1179 еліне Абай шы&#1171армаларын таныстырып, насихаттап отыр&#1171ан. «Н&#1199сіпхан» поэмасында &#1178&#1201нанбай мен Абайды с&#1257йлетіп, елді&#1187 ішіндегі шешілмеген дау-дамай, халы&#1179 та&#1171дыры туралы да с&#1257з болып отырады. Семей &#1257&#1187іріні&#1187 &#1179аза&#1179тарын т&#1199гелге жуы&#1179 сипаттайды. Поэма &#1178&#1201нанбайды&#1187 &#1241улеттерін Тобы&#1179ты руын ма&#1179тап, &#1178&#1201нанбайды&#1187 &#1179ажылы&#1171ын, ас&#1179ан а&#1179ылдылы&#1171ын суреттейді. Абай туралы, оны&#1187 а&#1179ылдылы&#1171ына басын иеді, &#1257неріне т&#1241нтті болады:

Ыбырай еді жан достым, 

&#1178&#1201нанбайды&#1187 баласы.

Ар&#1171ын атасы &#1256скенбай,

Тобы&#1179тыны&#1187 а&#1171асы, —

 — дейді М&#1241шһ&#1199р-Ж&#1199сіп (М&#1241шһ&#1199р-Ж&#1199сіп. Шы&#1171армалары. 3 том. — Павлодар, 2003. — 289 б.). Поэманы талдаудан аула&#1179пыз, бізді&#1187 ма&#1179сатымыз осы деректер ар&#1179ылы Абайды, жалпы &#1178&#1201нанбай &#1241улетін М&#1241шһ&#1199р-Ж&#1199сіпті&#1187 &#1257те жа&#1179сы білгенін, аралас-&#1179&#1201ралас бол&#1171анын а&#1187&#1171арту еді.  С&#1257йтіп, Абай ж&#1241не М&#1241шһ&#1199р-Ж&#1199сіпті&#1187 арасында рухани байланыс бол&#1171ан жо&#1179 деген ел ішінде етек ал&#1171ан азда&#1171ан к&#1199дікті сейілту еді», — дейді &#1171алым е&#1187бегінде.

***

Абайтанушы Т&#1201рсын Ж&#1201ртбай редакция сауалына берген жауабында &#1179ос т&#1201л&#1171а кездесті деуге келмейтінін, алайда хат-хабар алмас&#1179аны шынды&#1179 екенін айтады. 

«М&#1241шһ&#1199р Ж&#1199сіпті&#1187 Абай&#1171а &#1257ле&#1187мен жолда&#1171ан хаты бар. Оларды&#1187 характері бас&#1179а. А&#1179селеу Сейдімбекті&#1187 ел аузынан жина&#1171андары &#1179оспа с&#1257з шы&#1171ар. Біра&#1179 &#1171ылымда на&#1179ты дерек жо&#1179», — деп т&#1199йіндеді Т&#1201рсын Ж&#1201ртбай.